Çocuk İhmali ve İstismarı: Tanımlar, Türler, Nedenler ve Sonuçlar
Çocukların sağlıklı gelişimi, bireysel haklarının korunması ve yaşam kalitelerinin artırılması, toplumsal sorumluluk olduğu kadar profesyonel bir sosyal hizmet alanıdır. Ancak günümüzde pek çok çocuk, çeşitli ihmal ve istismar biçimlerine maruz kalmaktadır. Bu durum, yalnızca bireysel değil aynı zamanda toplumsal düzeyde ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Sosyal hizmet uzmanları ve öğrencileri için çocuk koruma alanında bilgi sahibi olmak, etkili müdahale ve önleme stratejileri geliştirmek açısından elzemdir.
Tanımlar
Çocuk
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye göre çocuk, “18 yaşına kadar olan her birey”dir. Bu tanım, çocuğun korunması gereken özel bir birey olduğunu vurgular.
Çocuk İhmali
Çocuğun temel fiziksel, duygusal, eğitsel ya da tıbbi ihtiyaçlarının, bakım veren kişi(ler) tarafından yeterli ve uygun şekilde karşılanmaması durumudur. İhmal genellikle süreklilik arz eder ve istismara kıyasla daha az görünürdür.
Çocuk İstismarı
Bir yetişkinin veya daha güçlü bir çocuğun, bir çocuğa zarar verme kastıyla ya da ihmal sonucu fiziksel, duygusal veya cinsel zarar vermesidir. Bu zarar, çocuğun gelişimini olumsuz etkiler.
Çocuk İhmali ve İstismarı Türleri
1. Fiziksel İstismar
Çocuğa kasıtlı olarak fiziksel zarar verilmesidir. Dövme, itme, yakma, tokat atma, ısırma gibi davranışlar fiziksel istismara örnektir.
Belirtiler:
* Vücutta morluklar, yanık izleri
* Açıklanamayan kırıklar
* Korkulu, tetikte davranışlar
2. Duygusal (Psikolojik) İstismar
Çocuğun sürekli olarak aşağılama, tehdit etme, yok sayma gibi davranışlarla psikolojik zarar görmesidir.
**Belirtiler:**
* Düşük benlik saygısı
* Aşırı itaatkâr ya da saldırgan davranışlar
* Gelişim geriliği
3. Cinsel İstismar
Bir çocuğun, rızası olamayacak bir biçimde, bir yetişkin veya daha büyük bir çocuk tarafından cinsel eylemlerle karşı karşıya bırakılmasıdır. Bu, dokunma içeren ya da içermeyen davranışları kapsar.
Belirtiler:
* Yaşına uygun olmayan cinsel bilgi veya davranış
* Ani davranış değişiklikleri
* Fiziksel yaralar veya cinsel yolla bulaşan hastalıklar
4. İhmal Türleri
* **Fiziksel İhmal:** Beslenme, barınma, temizlik gibi ihtiyaçların karşılanmaması
* **Tıbbi İhmal:** Gerekli sağlık hizmetlerinin sağlanmaması
* **Eğitsel İhmal:** Okula gönderilmemesi ya da eğitimine destek olunmaması
* **Duygusal İhmal:** Sevgi, ilgi ve duygusal güvenin eksikliği
Nedenleri
Bireysel ve Ailevi Nedenler;
* Ebeveynin ruh sağlığı sorunları
* Alkol/madde bağımlılığı
* Aile içi şiddet
* Düşük eğitim ve gelir düzeyi
* Ebeveynin çocuk yetiştirme becerilerinde yetersizlik
Toplumsal ve Kültürel Nedenler;
* Çocuğu “mülk” olarak gören anlayış
* Cinsiyet rolleri ve ataerkil değerler
* Toplumda şiddetin meşrulaştırılması
* Sosyal destek sistemlerinin yetersizliği
Sonuçları
Çocuk Üzerindeki Etkiler
* Fiziksel sağlık sorunları
* Düşük akademik başarı
* Anksiyete, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
* Davranış problemleri, suça eğilim
* İleri yaşlarda madde bağımlılığı veya istismarcı davranışlar
Toplum Üzerindeki Etkiler
* Toplumsal maliyetlerin artması (sağlık, adalet, sosyal hizmetler)
* Kuşaklar arası travma aktarımı
* Güven duygusunun zedelenmesi ve sosyal bütünlüğün bozulması
Sosyal Hizmet Perspektifi
Sosyal hizmet uzmanlarının çocuk koruma sistemindeki rolü çok yönlüdür. Risk tespiti, müdahale planlarının hazırlanması, aileyle çalışma, kurumsal yönlendirme ve savunuculuk bu rollerin başlıcalarıdır. Ayrıca uzmanlar; mevzuat, etik ilkeler ve çocuk hakları çerçevesinde hareket ederek çocuğun üstün yararını gözetmekle yükümlüdür.
Çocuk ihmali ve istismarı, yalnızca bireysel düzeyde değil; aile, toplum ve devlet sorumluluğu çerçevesinde ele alınmalıdır. Koruyucu-önleyici sosyal hizmet uygulamalarına ağırlık verilmesi, meslekler arası işbirliğinin artırılması ve çocuk hakları bilincinin yaygınlaştırılması gereklidir.
Yararlanılan Kaynaklar
* Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (1989)
* Türkiye Çocuk Koruma Kanunu (2005)
* WHO. (2002). World Report on Violence and Health.
